De fiets biedt tal van voordelen die het een aantrekkelijk vervoermiddel maakt: het is niet alleen een uitstekende manier om fit en gezond te blijven, maar het is ook een van de snelste manieren om je door een drukke stad of het dorp te verplaatsen. Kiezen voor de fiets in plaats van de auto voor dagelijkse verplaatsingen, draagt bovendien bij aan een schonere lucht en een beter klimaat. Mede door de komst van steeds meer typen aangepaste fietsen is fietsen relatief makkelijk en toegankelijk voor mensen van alle leeftijden en achtergronden. Dit is een goede ontwikkeling. Tegelijkertijd vormt zich ook het beeld dat hierdoor nieuwe problemen ontstaan. De verscheidenheid aan fietsen wordt groter, waarbij verschillen in massa, breedte, en snelheid soms problemen opleveren, bijvoorbeeld op de vaak smalle fietspaden. In dit artikel duiken we in de oorzaken, bijkomstige problemen en mogelijke oplossingen.

Waarom het steeds drukker wordt op het fietspad 

In de afgelopen decennia is de populariteit van fietsen flink toegenomen. Dit is onder andere te danken aan de e-bike. Met deze fiets leggen mensen moeiteloos langere afstanden af, zelfs met tegenwind of verminderde fysieke gesteldheid. Ook de steeds betere en veiligere infrastructuur draagt bij aan de toenemende populariteit van de fiets, denk bijvoorbeeld aan de vele kilometers doorfietsroutes die de afgelopen 20 jaar aangelegd zijn. Meer en meer mensen ontdekken ook de voordelen van verschillende soorten fietsen. Naast de traditionele fiets rijden we nu ook op de e-bike, fatbike of cargobike. Deze diversiteit aan fietsen maakt het mogelijk dat iedereen de fiets kan gebruiken om zichzelf te verplaatsen; of het nu gaat om woon-werkverkeer, recreatie of het vervoeren van goederen.  

Dankzij e-bikes kunnen mensen langer blijven fietsen en daarom op een gezonde manier actief zijn. Een groeiende groep ouderen zit langer en vaker op de fiets, wat een belangrijke bijdrage levert aan hun gezondheid én levensgeluk. Tegelijkertijd wordt fietsen op sommige plekken lastiger. Het toenemende aantal fietsers en de verscheidenheid aan fietsen maken het fietspad onoverzichtelijker. Dit maakt fietsen voor ouderen en minder ervaren fietsers onoverzichtelijker. “We zien bijvoorbeeld dat ouderen hun best doen zich aan te passen op de fiets en goed op te letten, maar toch kunnen schrikken als ze plotseling worden ingehaald,” licht onze expert verkeersveiligheid  Frits de Haan toe. Het probleem is daarmee niet de verscheidenheid van fietsen an sich, maar een combinatie van drukte, snelheidsverschillen en beperkt toegekende ruimte.  

Ruimte verdelen: waarom de auto nog steeds domineert 

Wie naar een luchtfoto van een willekeurige Nederlandse stad kijkt ziet al snel hoeveel ruimte de auto inneemt, terwijl er maar mondjesmaat ruimte voor de fiets is. Deze verhouding is, zeker in hoogstedelijk gebied, nog wel eens scheef. Omdat motorvoertuigen veel ruimte innemen, is het ook makkelijker om veel ruimte voor motorvoertuigen te reserveren. Ons denken is hierdoor de afgelopen 70 jaar bovendien dusdanig beïnvloed dat we dit als normaal zijn gaan zien.  

In hoogstedelijk gebied is de fiets juist het effectiefste vervoermiddel om je te verplaatsen. Hierdoor ontstaan drukke fietsroutes. Bij sommige kruisingen ontstaan zelfs fietsfiles. De focus bij de resulterende volle fietspaden ligt al snel op de onveiligheid van e-bikes en fatbikes, terwijl mensen de risico’s van steeds zwaardere en sneller optrekkende auto's accepteren. We richten onze ogen op het fietspad zelf en de problemen daar en kijken niet of nauwelijks naar een integrale aanpak voor de gehele openbare ruimte. Onze expert op het gebied van fietsen Liesbeth Knap licht toe: “Zo wordt er wel onderzocht wat de plaats van de (snelle) fiets op de rijbaan kan zijn, maar wordt de plek van de auto in de stad nog onvoldoende ter discussie gesteld.”  Om het probleem van massa- en snelheidsverschillen tussen fietsen op te lossen, moeten we dan ook integraal naar de volledige openbare ruimte kijken. Onderdeel daarvan is het ter discussie stellen van de plek van de auto in de stad.  

Onze perceptie van mobiliteit is nog steeds sterk beïnvloed door de auto, die vaak als maatgevend wordt gezien. De decennialange lobby van de auto-industrie heeft geleid tot focus op de doorstroming van ‘het verkeer’. Dit is symbolisch voor ons denken vanuit de auto. Het belangrijkste doel is dat we overal sneller op onze bestemming kunnen komen. De bereikbaarheid vergroten we dan ook graag zoveel mogelijk door de reistijd te verkorten en niet door de afstand te verkleinen. Maar wat als we de reisafstand juist als maatgevend gaan zien?  

Het is belangrijk om de discussie over mobiliteit in een bredere context te plaatsen. Steden ondergaan een grote metamorfose als gevolg van het voortslepende woningtekort. Tel daarbij op de grote ruimtelijke druk van noodzakelijke klimaat- en leefbaarheidsmaatregelen en elke vierkante meter grondoppervlakte gebruiken we idealiter voor verschillende doelen. Door het lage ruimtebeslag van de fiets ontstaat er meer ruimte om aan andere doelen te besteden, zoals openbare verblijfsruimte, zogenaamde third places. Dat zijn parken en pleinen, maar ook fiets- en wandelroutes voor een ommetje.  

Slimme oplossingen voor een fietsvriendelijke stad 

Het is dus scheef om verscheidenheid aan fietsen en de massa- en snelheidsverschillen die daaruit volgen onder fietsen als een probleem te zien. Op de weg rijden ook veel verschillende types voertuigen, met verschillende massa’s en snelheden. Als we de diversiteit aan fietsers verder willen faciliteren dan moeten we kijken naar zaken die fietsen weer leuk en veilig maken voor iedereen, ook op drukke plekken. Dat betekent dat er meer ruimte nodig is voor de fiets en dat die ruimte ten koste zal gaan van de auto. We moeten naar een situatie met een betere balans: een toegankelijke en leefbare openbare ruimte voor lopen, fiets en ov. 

Gelukkig zien we ontwikkelingen en stappen naar verbetering: gemeenten hebben in toenemende mate aandacht voor de fietsveiligheidsproblematiek. Het STOMP-principe is in bijna alle mobiliteitsvisies en -plannen van de afgelopen vijf jaar terug te vinden. Een goede ontwikkeling, maar de vertaalslag van beleid naar uitvoering blijkt lastig. Bij besluitvorming of participatietrajecten blijken gemeenteraden of bewoners toch weer de bereikbaarheid of doorstroming van belang te vinden, vaak ten koste van de leefbaarheid. Het resultaat is dat we fietsen tegen auto’s uitspelen, of fietsen tegen elkaar uitspelen. 

De echte oplossing is dat we van het systematische auto-denken af moeten. Dan zien we ook wat de diversiteit aan fietsen ons brengt. Zaken die we nu als problematisch zien, zijn dat mogelijk helemaal niet, zolang de menselijke maat maar het uitgangspunt is bij de inrichting van de openbare ruimte. In Nederland zien we daar al veel voorbeelden van: 

• Autoluwe binnensteden en autovrije fietsroutes: Weer bezoekend autoverkeer uit de binnenstad zodat er meer ruimte is voor fietsers en voetgangers. De openbare ruimte richt je hierop in. Daarnaast kunnen bepaalde drukke routes in de stad helemaal autovrij gemaakt worden. Dit betekent niet alleen het creëren van autovrije fietssnelwegen, maar ook het weren van autoverkeer op bestaande wegen om fietsers en wandelaars meer ruimte te geven. 

• GOW-30: Maak 30 km/uur de norm binnen de bebouwde kom. Bij deze snelheden is de kans op letsel veel kleiner dan bij hogere snelheden in geval van een aanrijding. Langzaam verkeer mengt zich beter met gemotoriseerd verkeer bij deze snelheden, omdat de snelheidsverschillen veel kleiner zijn. 

• Fietsstraten: Ken de meeste ruimte toe aan alle verschillende typen fietsen. Wanneer er ruimte is voor inhalen kan iedereen met meer plezier fietsen. Hierbij geldt ook een maximumsnelheid van 30 km/uur voor autoverkeer. Een mooi voorbeeld hiervan is de herinrichting van de Koningsweg in Utrecht, waarmee gemeente Utrecht laat zien dat ook een 50 km/uur weg kan worden gereconstrueerd tot fietsstraat.  

De weg naar een fietsvriendelijke toekomst 

Fietsen is hartstikke gezond, snel, en plezierig om te doen. De toekomst van de fiets als vervoermiddel is veelbelovend, maar vereist een integrale aanpak om de uitdagingen van diversiteit aan soorten fietsen en ruimtegebruik aan te pakken. Om alle verschillende typen fietsen in het straatbeeld te faciliteren moeten beleidsmakers oog hebben voor zaken die fietsen weer leuk en veilig maken voor iedereen, ook op drukke plekken. Door autoluwe binnensteden en autovrije fietsroutes te creëren, en de nadruk te leggen op lagere snelheden en betere infrastructuur, kan de fiets een centrale rol spelen in het vormen van leefbare en toegankelijke stedelijke omgevingen. Essentieel is om het traditionele auto-denken los te laten en de menselijke maat centraal te stellen, zodat de openbare ruimte voor iedereen veilig en aangenaam blijft. 

In plaats van fietsers tegen elkaar of tegen auto’s uit te spelen, moeten we mobiliteit integraal benaderen. Dit betekent dat we ruimte anders verdelen, de prioriteiten in ons beleid herzien en durven te kiezen voor duurzame en veilige oplossingen. Door slimme beleidskeuzes, ruimtelijke herinrichting en een focus op leefbaarheid kunnen we ervoor zorgen dat fietsen voor iedereen prettig en veilig blijft – nu en in de toekomst.